شما اینجا هستید: اکسون لایف / بیماری‌ها / مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس

مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس

محتوای این صفحه توسط دپارتمان مدیکال اکسون‌‌ و بر اساس منابع علمی معتبر تألیف شده است.

زمان تقریبی مطالعه

دقیقه

مرداد , ۱۴۰۱

اطلاعات عمومی

مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس چیست؟

مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری خودایمنی است که منجر به بروز التهاب و آسیب به قسمت‌هایی از سیستم عصبی مرکزی می‌شود. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است. این بیماری باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن به پوشش میلینی اعصاب حمله کرده و آن‌ها را از بین ببرد. تخریب این پوشش ممکن است عملکرد حسی، حرکتی و همچنین بینایی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های ام اس به محل آسیب‌دیده در سیستم عصبی بستگی دارد. این علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر و از زمانی به زمان دیگر در یک فرد، متفاوت باشند. شایع‌ترین علائم و نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

خستگی مفرط علی‌رغم استراحت کافی
مشکل در کنترل ادرار و مدفوع
تاری دید و دوبینی یا سرگیجه
افسردگی، اختلالات خلقی یا مشکل در کنترل احساسات
ضعف، گرفتگی یا اسپاسم عضلات
بی‌حسی یا حس سوزن سوزن شدن؛ غالباً در بازو‌ها و پا‌ها
اختلال در عملکرد جنسی مانند مشکل در نعوظ یا حفظ آن

انواع ام اس

بیماری ممکن است به ۴ شکل بالینی مختلف بروز پیدا کند:

ام اس عود‌کننده-بهبودیابنده (RRMS)

متداول‌ترین نوع ام اس، ام اس عود‌کننده-بهبودیابنده است و دوره‌های خاموشی و عود تکرارشونده دارد. دوره‌های خاموشی بیماری را دورهٔ بهبودی می‌نامند. بیمار در طول دورۀ بهبودی ممکن است علائم کمی داشته یا فاقد علائم باشد. بیمار ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها در دورۀ خاموشی بیماری ام اس باشد و طی یک دورۀ فعال یا عود بیماری، علائم شدید‌تر شوند. به این نوع ام اس، خفیف یا خوش‌خیم نیز گفته می‌شود. اکثر بیماران مبتلا به ام‌ اس در این دسته قرار دارند.

ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)

در این نوع بیماری، علائم به‌صورت آهسته و پیوسته شدیدتر می‌شوند و دوره‌های بهبودی یا خاموشی بیماری وجود ندارد.

ام اس پیشروندهٔ ثانویه (SPMS)

این نوع بیماری با علائم خفیف یا بدون علامت بروز پیدا می‌کند. پس از این دورۀ اولیه، بیماری به‌طور مداوم بدتر می‌شود.

ام اس عودکننده-پیشرونده (PRMS)

این نوع از بیماری ام اس زمانی دیده می‌شود که از همان ابتدا، بیماری به سمت بدترشدن پیش برود. ممکن است در مواقعی علائم بیمار بهبود پیدا کند؛ اما چیزی تحت عنوان دوره‌های خاموشی یا بهبودی بیماری در این دسته از بیماران وجود ندارد.

عوامل مؤثر در ابتلا

زنان و جوانان
سابقهٔ خانوادگی
ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی مانند EBV
مصرف سیگار
زندگی در مناطق کم‌نور و دور از خورشید
سطح پایین ویتامین D

علائم هشدار

در صورت مشاهدۀ علائم زیر، با پزشک خود تماس بگیرید:

زمانی که تب دارید.
علامت جدیدی دارید یا علائم قبلی شما بدتر شده است.
زخم باز دارید.
هنگام ادرار، احساس سوزش دارید.
به‌مدت سه روز یا بیشتر دفع مدفوع نداشته‌اید.
هنگام خوردن یا آشامیدن احساس خفگی دارید یا سرفه می‌کنید.
شکم شما دردناک و بزرگتر از حد معمول است.

تشخیص

تشخیص MS با یک علامت خاص، یک یافتهٔ فیزیکی یا یک آزمایش تنها انجام نمی‌شود و معیار‌های مشخصی برای آن وجود دارد.

برای تعیین اینکه آیا بیمار بر اساس معیارهای مشخص‌شده برای تشخیص MS مشکوک به ابتلا هست یا خیر، پزشک از چندین استراتژی مختلف استفاده می‌کند. این استراتژی‌ها شامل اخذ تاریخچهٔ دقیق پزشکی، معاینهٔ دقیق عصبی، تست‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری‌های مختلف است. در تشخیص ام اس ممکن است از MRI، آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) و آزمایش خون به‌منظور رد سایر بیماری‌های مطرح با این علائم استفاده شود.

پزشک شما ممکن است از یک یا ترکیبی از ابزارهای بالا برای تشخیص بیماری استفاده کند. حتماً در نظر داشته باشید که تشخیص MS در سریع‌ترین زمان ممکن، برای مداخلهٔ مؤثر و کندکردن روال پیشرفت آن بسیار مهم است.

بررسی‌های بالینی

پزشک بر اساس تاریخچهٔ علامت‌ها و معاینات فیزیکی، یافته‌های بالینی به‌دست آمده را تفسیر کرده و ارتباط آن را با ام اس بررسی می‌کند. همچنین، اطلاعات فردی شامل محل تولد، سابقهٔ خانوادگی ابتلا به ام اس، محیط زندگی فرد، تاریخچهٔ شخصی ابتلا به سایر بیماری‌ها و سرنخ‌های مرتبط با بیماری‌های دیگر نیز در تفسیر پزشک از یافته‌های مؤثر است.

معاینهٔ فیزیکی برای تشخیص MS بسیار مهم است و شامل بررسی کامل عملکرد اعصاب جمجمه‌ای (اعصاب مرتبط با شنوایی، بینایی، حس سطحی، بلع و…) است.

بررسی‌های آزمایشگاهی

آنالیز مایع مغزی-نخاعی گرفته‌شده از نخاع
آزمایش کامل خون

بررسی‌های تصویربرداری

MRI از مغز و در صورت صلاحدید پزشک از ستون فقرات گرفته می‌شود.

درمان

درمان دارویی

داروهای مختلفی به‌منظور کاهش تعداد حملات در بیماران مبتلا به ام اس استفاده می‌شود. به این داروها، داروهای تعدیل‌کنندهٔ سیستم ایمنی گفته می‌شود که از بدترشدن بیماری جلوگیری می‌کنند، باعث پیشگیری از حملات و عود بیماری می‌شوند، ولی باعث درمان ام اس نخواهند شد.

برخی از این داروها، تزریقی (به‌صورت زیرجلدی یا عضلانی) بوده و برخی دیگر که داروهای جدیدتری هستند، خوراکی‌اند. تعدادی از داروهای وریدی نیز وجود دارند که ممکن است هر چند هفته یا چند ماه در بیمارستان تزریق شوند.

درمان ام اس شامل تغییر در سبک زندگی و مداخلات دارویی است. بسته به نوع ام اس و شرایط بیماری، ممکن است از داروهای مختلفی در مراحل گوناگون استفاده شوند. هدف از درمان دارویی، درمان حملات حاد و پیشگیری از بروز حملات بعدی است. داروهای شایع مورد مصرف در درمان ام اس شامل اینترفرون‌های بتا، گلاتیرامر استات، دی متیل فومارات، تری فلونوماید، آنتی بادی‌های مونوکلونال و فینگولیمود است.

درمان علامتی

سایر داروها به‌منظور کنترل و کاهش علائم بیماری ام اس مورد استفاده قرار می‌گیرند که داروهای کاهش‌دهندهٔ اسپاسم‌های عضلانی، افسردگی و درد تا بهبود اختلالات جنسی، ضعف و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع را شامل می‌شوند.

درمان حملات ام اس

اگر در حال حاضر دچار حملهٔ ام اس شده‌اید، پزشک به‌منظور کاهش علائم، از داروهایی مانند استروئید یا کورتون برای شما استفاده می‌کند. این داروها با استروئیدهایی که ورزشکاران در بدنسازی استفاده می‌کنند، متفاوتند و با کاهش پاسخ سیستم ایمنی، علائم را کاهش می‌دهند.

نکات مهم در درمان دارویی ام اس

لازم است درمان ام اس و کنترل بیماری با داروها، تحت نظر پزشک باشد.
در صورتی که فکر می‌کنید داروهای شما در کنترل ام اس و علائم شما مؤثر نیستند یا عوارض دارویی برای شما مشکل‌ساز شده است، با پزشک خود مشورت کنید.
لیست داروهای خود اعم از داروهای گیاهی، مکمل و غیرنسخه‌ای را همواره همراه خود داشته باشید تا پزشک بر اساس آن، بهترین روش درمان ام اس را انتخاب کند.

درمان غیردارویی

توانبخشی

درمان غیردارویی در ام اس عمدتاً شامل درمان توانبخشی و بازتوانی بیماران برای به‌دست آوردن توانایی‌های از دست رفته به‌صورت کامل یا نسبی است.

هدف از توانبخشی در ام اس، بهبود و حفظ عملکرد بیمار است و این توانبخشی، جزئی از درمان و مراقبت بهینه بیماری است؛ پس از تشخیص بیماری، متخصصان توانبخشی با آموزش بیمار و طراحی استراتژی، مشکلات حرکتی بیمار را کاهش می‌دهند. اگر علائم بیماری فعالیت‌های روزمره را مختل کند، توانبخشی در ام اس می‌تواند مشکلاتی از قبیل راه‌رفتن، رانندگی، کار در خانه و محل کار را تا حد زیادی برطرف کند.

توانبخشی در ام اس یک کار تیمی است و با کمک فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و گفتاردرمانگر انجام می‌شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپیست با تأکید ویژه بر راه‌رفتن و حرکت، قدرت عضلانی، تعادل، خستگی و درد، توانایی بدن در حرکت و عملکرد روزانه را ارزیابی می‌کند. فیزیوتراپی می‌تواند شامل یک برنامهٔ ورزشی، آموزش راه‌رفتن (پیاده‌روی) و آموزش استفاده از لوازم حرکتی (عصا، عصای زیربغل یا صندلی چرخدار) یا سایر وسایل کمکی باشد.

هدف از فیزیوتراپی، افزایش استقلال فردی، ایمنی و حفظ عملکرد مطلوب است. علاوه بر این، توانبخشی در ام اس می‌تواند از عوارضی مانند ضعف عضلانی ناشی از تحرک‌نداشتن و انقباضات عضلانی مربوط به اسپاسم جلوگیری کند. فیزیوتراپی همچنین می‌تواند شامل تمرین‌های کف لگن برای رفع مشکلات ادراری و مثانه باشد.

کاردرمانی

کاردرمانگران در زمینهٔ تکنیک‌های صرفه‌جویی در انرژی روزانهٔ فرد و استفاده از ابزارها و وسایل تطبیقی برای ساده‌سازی کارهای روزمره به بیمار آموزش می‌دهند. آن‌ها تغییرات راهبردی را در خانه و محل کار برای اطمینان از دسترسی ساده، افزایش ایمنی و سهولت استفاده اعمال می‌کنند.

برخی از درمانگران، مشکلات تفکر و حافظه را ارزیابی و درمان می‌کنند. هدف از کاردرمانی، افزایش استقلال فردی، بهره‌وری و ایمنی در کلیهٔ فعالیت‌های شخصی، اوقات فراغت و کار است. کاردرمانگر به بیمار مهارت‌هایی را به‌منظور انجام کارهای روزمره آموزش می‌دهد. این مهارت‌ها شامل حمام‌رفتن، لباس‌پوشیدن، غذا‌خوردن، نظافت و توالت‌رفتن است. او همچنین در انتخاب یک وسیلهٔ مناسب در خانه یا محل کار به‌منظور انجام بهتر فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند.

گفتاردرمانی

گفتاردرمانگر مشکلات مربوط به گفتار یا بلع را ارزیابی و درمان می‌کند. هر دوی این مشکلات می‌تواند ناشی از آسیب سیستم عصبی مرکزی باشد که باعث کاهش کنترل عضلات مورد استفاده در این عملکردهای مهم می‌شود. هدف از درمان، افزایش سهولت و وضوح صحبت کردن و همچنین بهبود بلع است.

جراحی

به‌صورت کلی، درمان جراحی در ام اس کاربرد ندارد. تنها ممکن است از برخی مداخلات جراحی برای درمان برخی از عوارض بیماری استفاده شود.

تغذیه و مکمل

رژیم غذایی

تغذیه در بیماران MS برای حفظ سلامتی افراد مبتلا بسیار ضروری است. آنچه بیمار مصرف می‌کند، می‌تواند در سطح انرژی، عملکرد مثانه و روده و سلامت کلی، تأثیر بگذارد.

رژیم غذایی توصیه‌شده برای این بیماران عبارتند از:

رژیم غذایی کم‌چربی و به حداقل رساندن مصرف قند
رژیم غذایی شامل میوه‌ها و سبزیجات تازه و سرشار از فیبر
رژیم حاوی چربی غیراشباع، امگا 3 و امگا 6 (از پزشک خود در این زمینه کمک بخواهید)
مصرف روزانهٔ مایعات کم‌ کافئین برای بهبود عملکرد سیستم ادراری و کاهش یبوست

برخی از رژیم‌های غذایی به‌دلیل بالا‌بودن مقادیر برخی ویتامین‌های خاص یا نداشتن سایر مواد مغذی در بیماران مبتلا به ام اس مضرند. مصرف چربی‌های اشباع، قند و نمک بیش از حد را نیز باید کنترل کنید.

مکمل‌ها

با توجه به نبود اطلاعات دقیق و معتبر دربارهٔ اثربخشی و عوارض اکثر این مکمل‌ها، از مصرف خودسرانهٔ آن‌ها اجتناب کرده و تنها با تأیید و تجویز پزشک از آن‌ها استفاده کنید.

طب مکمل و جایگزین شامل طیف گسترده‌ای از مداخلات درمانی (از رژیم‌ها و مکمل‌های غذایی گرفته تا طب سنتی) است که اکثر آن‌ها خارج از قلمروی طب رایج و نوین است. اگرچه برخی موارد دیگر، از جمله مصرف مکمل ویتامین دی، ورزش، طب سوزنی و راهکارهای خنک‌کننده، نقش خود را در این بیماری به‌مراتب ثابت کرده‌اند.

بسیاری از مردم از طب سنتی استفاده می‌کنند؛ زیرا معتقدند هرچیزی که به‌صورت آنلاین یا بدون نسخه در داروخانه یا عطاری فروخته می‌شود، سالم و بی‌ضرر است؛ اما بسیاری از محصولاتی که ادعا می‌کنند بی‌خطر و مفیدند، اینگونه نیستند.

برخلاف داروهای پزشکی رایج که به‌طور کامل توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) مورد مطالعه قرار می‌گیرند و سپس وارد بازار می‌شوند، اکثر درمان‌های مبتنی بر طب سنتی و مکمل، مطالعهٔ علمی و دقیقی برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی ندارند یا شواهد استفاده از آن‌ها بسیار اندک است. بنابراین برخی از فرآورده‌های طب سنتی و مکمل ممکن است برای فرد مبتلا به MS کاملاً بی‌خطر باشند، در حالی که برای برخی دیگر، خطرات قابل توجهی ایجاد کنند.
این خطرات انواع مختلفی از تحریک بیش از حد سیستم ایمنی فرد یا تداخل با داروهای مصرفی فرد گرفته تا بدتر شدن علائم بیماری دارند.

پزشک خود را از همهٔ مواد غذایی‌ که مصرف می‌کنید (ویتامین‌ها، گیاهان دارویی، دمنوش و…) و همهٔ کارهایی که انجام می‌دهید (طب سوزنی، یوگا و ورزش) مطلع کنید. به اشتراک نگذاشتن این اطلاعات مهم، مانند این است که از پزشک خود بخواهید با چشم بسته شما را درمان کند و از سوی دیگر دانستن همهٔ مواردی که مصرف می‌کنید، به پزشک اجازه می‌دهد تا شما را دربارهٔ عوارض جانبی احتمالی یا تداخلات دارویی راهنمایی کند.

زندگی با ام اس

خود مراقبتی

داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید؛ این موضوع به جلوگیری از بروز عوارض بیماری ام اس کمک می‌کند و تعداد حملات شما را کاهش می‌دهد.
با عوارض جانبی داروهایتان آشنا باشید و بدانید در صورت مشاهدهٔ چه عوارضی باید با پزشک خود صحبت کنید.

از آب گرم و نه داغ استفاده کنید؛ آب داغ ممکن است باعث بدتر شدن علائم بیماری ام اس شود.

سعی کنید در طول روز و هر سه ساعت یک بار ادرار کنید و ادرار کردن قبل از خواب را فراموش نکنید.

در بدن شما، مناطقی ممکن است وجود داشته باشند که فاقد حس باشند، این مناطق را به‌منظور اطمینان از سالم‌بودن پوست خود همواره چک کنید (به‌دلیل بی‌حس بودن ممکن است متوجه زخم یا آسیب این مناطق نشوید).
همواره پوست خود را به‌منظور پیشگیری از عفونت، خشک و تمیز نگه دارید.

ورزش

فعالیت بدنی و ورزش در بیماری ام اس علاوه بر حفظ سلامتی، در کنترل بسیاری از علائم ام اس نیز مفید است. ورزش در بیماری ام اس (خصوصاً ورزش هوازی) اثرات زیر را در پی دارد:

حفظ کارکرد سیستم قلبی عروقی
بهبود استحکام و قدرت عضلات
بهبود عملکرد مثانه و روده
کاهش خستگی
بهبود خلق‌وخو
بهبود عملکرد شناختی
جلوگیری از تحلیل بافت استخوانی
افزایش انعطاف‌پذیری

فراموش نکنید ورزش در بیماری ام اس باید متناسب با علایق و توانایی‌های شما باشد. لازم نیست فشار زیادی به اندام‌ها و قلب خود وارد کنید. به‌صورت کلی، هرگونه فعالیت فیزیکی مفید است. حتی فعالیت‌های معمولی مانند موارد زیر در بهبود علائم تاثیرگذار هستند:

کارهای خانه
باغبانی
پخت غذا
استفاده از پله به جای آسانسور

ورزش در آب مزایای استثنایی از جمله کشش عضلات منقبض‌شده و بهبود انعطاف‌پذیری در بیماران مبتلا به ام اس را به‌همراه دارد. در ورزش‌های آبی به‌ یاد داشته باشید که دمای آب استخر برای شما نباید بیش از 28 درجه سانتی‌گراد باشد.

برای داشتن فعالیت ورزشی مؤثر بر بیماری ام‌اس، نکات زیر را درنظر داشته باشید:

به اندازهٔ کافی آب بنوشید و تا حد امکان برای پایین نگه داشتن دمای بدن خود، از آب سرد استفاده کنید.
در یک اتاق خنک ورزش کنید و اگر بیرون هستید، در ساعات خنک‌تری از روز ورزش کنید.
پس از ورزش، تمرینات کششی را فراموش نکنید.
ورزش سنگین و دردآور برای شما مفید نیست.
با تمرینات سبک شروع کنید و به‌آرامی شدت حرکات را افزایش دهید.
قبل از شروع یک برنامهٔ ورزشی جدید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

سلامت روان

ارتباط بین بیماری ام اس و سلامت روان ناشی از آن، بسیار حائز اهمیت است که بخش زیادی از بیماران با آن درگیرند. از شایع‌ترین اختلالاتی که در اثر ابتلا به ام اس ممکن است ایجاد شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

افسردگی
اختلالات اضطرابی
اختلالات سازگاری
اختلال خلقی دوقطبی

برخی از اختلالات خلقی در افراد مبتلا به ام اس نسبت به جمعیت عمومی، شیوع بیشتری دارند. از تأثیرات ام اس بر سلامت روان می‌توان به این نکته اشاره کرد که یک سوم تا نیمی از بیماران مبتلا به ام اس، همزمان به افسردگی نیز مبتلا هستند؛ این در حالی است که شیوع این بیماری در جمعیت عمومی در حدود یک پنجم است. همچنین برخی از داروهای مورد استفاده در درمان ام اس نیز می‌توانند باعث بروز افسردگی شوند؛ در ارتباط با این داروها با پزشک خود صحبت کنید.

اگر به بیماری ام اس مبتلا هستید و علائم خلقی یا عاطفی دارید، حتماً با پزشک خود صحبت کنید. مبتلایان به ام اس نقش مهمی در سلامتی خود دارند و درمان چندجانبه با حمایت خانواده و پزشک به‌منظور پاسخ مناسب به درمان و بهبود کیفیت زندگی لازم است.

بارداری

هیچ دستورالعمل پذیرفته‌شده‌ای برای توصیه به بارداران یا مخالفت با بارداری در زنان مبتلا به ام اس وجود ندارد. شرایط و نقایص عصبی فعلی هر بیمار باید به‌طور مستقل در نظر گرفته شود. همچنین ام اس در دورۀ بارداری ممکن است بر انتخاب درمان تأثیر بگذارد.

برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان ام اس تراتوژن احتمال دارد که به جنین آسیب وارد کنند و پزشک با توجه به شرایط بیمار، رژیم دارویی مطمئن و قابل اعتماد را تجویز می‌کند. حتماً در صورتی که قصد باردارشدن دارید، پزشک خود را در جریان قرار دهید.

پیشگیری

برای پیشگیری از حملات بیماری ام اس و کنترل بهتر بیماری، موارد زیر را در ارتباط با هر عامل در نظر بگیرید:

ترک سیگار

برای پیشگیری از حملات ام اس، کاهش خطر ابتلا به سرطان و سایر بیماری‌های قلبی عروقی، سیگار را ترک کنید (یا اصلا شروع نکنید). افرادی که قبل از 17 سالگی شروع به سیگارکشیدن می‌کنند، حدود ۳ برابر بیشتر در معرض ابتلا به بیماری ام اس قرار دارند. سیگار کشیدن می‌تواند پیشرفت ام اس را تسریع کند.

استرس

استرس نقش بسیار مهمی در بروز حملات ام اس دارد. استرس خود را کنترل کنید تا احتمال عود بیماری ام اس را کاهش دهید. فعالیت‌هایی را انجام دهید که به آرامش شما کمک کنند؛ در این زمینه می‌توانید از پزشک خود کمک بخواهید.

واکسن

برای کنترل بیماری ام اس و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌هایی که علائم بیماری ام اس را بدتر می‌کنند، واکسن بزنید. هرسال واکسن آنفلوانزا را به محض توصیهٔ پزشکتان دریافت کنید؛ همچنین با پزشک خود در مورد واکسن‌های دیگری که نیاز دارید و زمان استفاده از آن‌ها صحبت کنید. دریافت واکسن کووید-19 را نیز فراموش نکنید.