اطلاعات عمومی
سکته مغزی چیست؟
اگر خون‌رسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شود، سکته مغزی اتفاق می‌افتد. این عارضه باعث کمبود اکسیژن و در نتیجه بروز آسیب مغزی می‌شود.
سکته مغزی ناشی از لخته خون را سکته مغزی ایسکمیک می‌نامند. سکته مغزی ناشی از پارگی رگ خونی را سکته مغزی خون‌ریزی‌دهنده یا هموراژیک می‌نامند. اگر علائم این بیماری در عرض چند دقیقه تا چند ساعت کاملاً از بین برود و صدمه‌ای ایجاد نکند، به آن حمله ایسکمی گذرا (TIA) می‌گویند. حمله ایسکمی گذرا زنگ خطری است که نشان می‌دهد شما در معرض خطر سکته مغزی قرار دارید. از هر 3 نفری که TIA دارند، 1 نفر دچار سکته مغزی می شود.
علائم و نشانه‌ها
علائم و نشانه‌ها به نوع سکته مغزی و محل وقوع آن بستگی دارد:
- از دست دادن هوشیاری
- از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم
- استفراغ یا سردرد شدید
- ضعف یا فلج ناگهانی در بازو، پاها یا صورت
- بروز ناگهانی مشکل در راه رفتن، تکلم یا درک کلماتی که می‌شنوید یا می‌خوانید
عوامل مؤثر در ابتلا
- افرادی که بالاتر از 55 سال هستند، در معرض خطر بیشتری برای سکته مغزی قرار دارند.
- سابقهٔ خانوادگی سکته مغزی یا ابتلا به برخی بیماری‌های قلبی عروقی
- مردان بیشتر از زنان در معرض خطر سکته مغزی هستند.
- سابقهٔ ابتلا به دیابت، بیماری کلیوی یا کلسترول بالا
- استفاده از قرص‌های ضد بارداری یا هورمون درمانی که شامل استروژن است، خطر را افزایش می دهد.
- فیبریلاسیون دهلیزی، فشار خون بالا یا آترواسکلروز
- استعمال سیگار، مصرف بیش از حد الکل یا استعمال مواد مخدر نظیر کوکائین
- کم‌تحرکی وچاقی
- آپنه انسدادی خواب یا سایر اختلالات خواب که بر تنفس شما تأثیر می‌گذارد.
علائم هشدار
در صورت مشاهدۀ علائم زیر، به‌سرعت به بیمارستان مراجعه کنید:
- احساس گرما و درد در دست یا پا یا متورم و قرمز شدن آن‌ها
- اختلال در حفظ تعادل یا هماهنگی
- کاهش بینایی یا دوبینی
- خونریزی غیرمعمول یا شدید
- آویزان شدن یک طرف صورت فرد به هنگام لبخند زدن
- هنگامی که فرد دو دست خود را بالا می آورد یک دست به سمت پایین حرکت کند یا یک دست قادر به بلند شدن نباشد
- اختلال در گفتار و عدم توانایی بیان عبارات ساده
تشخیص
از بدو ورود به بیمارستان، تیم پزشکی به‌سرعت وارد عمل شده و سعی می‌کنند نوع سکته مغزی را تعیین کنند. مداخلهٔ اصلی تصویربرداری سی تی اسکن است. پزشکان همچنین باید سایر علل احتمالی بروز علائمی مانند تومور مغزی یا واکنش دارویی را بررسی کنند. از آزمایش خون برای بررسی بیشتر استفاده می‌شود و توسط آزمایش انعقاد خون، توانایی لخته شدن خون سنجیده می‌شود. سایر آزمایش‌ها مثل اندازه‌گیری قند خون، برای بررسی دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا دیابت خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
بررسی‌های بالینی
بررسی‌های بالینی شامل موارد زیر است:
- بررسی ضربان قلب
- بررسی فشار خون
- بررسی تنفس
- تب
- معاینهٔ عصبی برای بررسی تأثیر سکته مغزی بر سیستم عصبی
- شرح حال و معاینهٔ فیزیکی
- شرح حال و معاینهٔ فیزیکی
شرح حال و معاینهٔ فیزیکی باید برای تمایز بین سایر اختلالات در تشخیص افتراقی سکته مغزی استفاده شود. مهم است که از بیمار یا یکی از بستگان پرسیده شود که آیا بیمار انسولین یا داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون مصرف می‌کند یا خیر. سابقهٔ تشنج، مصرف بیش از حد یا سوء مصرف دارو، ضربه به سر و…. دارد یا خیر. این شرح حال می‌تواند به پزشک برای تشخیص کمک کننده باشد.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون
ممکن است چندین برای بررسی سرعت لخته شدن خون، بالا یا پایین بودن قند خون، شمارش گلبول‌های خونی و پلاکت‌ها، چربی خون و بررسی عفونت انجام شود.
بررسی‌های تصویربرداری
سی تی اسکن
سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصویری دقیق از مغز شما استفاده می‌کند. سی تی اسکن می‌تواند خونریزی در مغز، سکته مغزی ایسکمیک، تومور یا سایر اختلالات مغزی را نشان دهد. در برخی از بیماران، پیش از انجام سی تی اسکن ماده‌ای را به جریان خون تزریق می‌کنند تا رگ‌های خونی گردن و مغز با جزئیات بیشتری نمایان شود.
MRI
MRI از امواج رادیویی قدرتمند و میدان مغناطیسی برای ایجاد نمای دقیق از مغز استفاده می‌کند. MRI می‌تواند بافت آسیب‌دیدهٔ مغز در اثر سکته مغزی ایسکمیک و خونریزی مغزی را تشخیص دهد. پزشک ممکن است برای مشاهدهٔ شریان‌ها و سیاهرگ‌ها و جریان خون با جزئیات بیشتر، ماده‌ای را به رگ خونی تزریق کند.
آنژیوگرافی مغزی
در این آزمایش، پزشک یک لولهٔ نازک و انعطاف‌پذیر (کاتتر) را از طریق یک برش کوچک، معمولاً در کشالهٔ ران، وارد می‌کند و آن را از طریق شریان‌های اصلی به داخل شریان کاروتید هدایت می‌کند. سپس پزشک ماده‌ای را به رگ‌های خونی تزریق می‌کند تا آن‌ها را تحت تصویربرداری اشعه ایکس قابل مشاهده کند. این روش یک نمای دقیق از شریان‌های مغز و گردن ارائه می‌دهد.
اکوکاردیوگرافی قلب یا اکوی قلب
اکوکاردیوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر دقیق از قلب استفاده می‌کند. اکوکاردیوگرام می‌تواند منبع لخته‌هایی را در قلب پیدا کند که ممکن است از قلب به مغز رسیده و باعث سکته شده باشد.
سونوگرافی کاروتید
در این آزمایش، امواج صوتی تصاویر دقیقی از داخل شریان‌های کاروتید در گردن ایجاد می‌کنند. این آزمایش تجمع رسوبات چربی (پلاک) و جریان خون در شریان‌های کاروتید را نشان می‌دهد.
درمان
سکته مغزی یک وضعیت اورژانس پزشکی است و درمان فوری آن بسیار مهم است. اقدام درمانی به‌موقع می‌تواند آسیب مغزی و سایر عوارض را کاهش دهد.
خبر خوب این است که در حال حاضر تعداد افرادی که در اثر سکته مغزی جان خود را از دست می‌دهند، نسبت به گذشته کمتر است. همچنین، درمان‌های مؤثر می‌توانند به پیشگیری از ناتوانی ناشی از سکته کمک کنند.
درمان دارویی
درمان اورژانسی سکته مغزی به نوع سکته مغزی (ایسکمیک یا هموراژیک) بستگی دارد. برای درمان سکته مغزی ایسکمیک، پزشکان باید به‌سرعت جریان خون را به مغز بازگردانند که ممکن است به‌صورت زیر باشد:
داروهای ترمبولیتیک یا داروهای از بین برندهٔ لخته
تزریق وریدی داروهایی که می‌توانند لخته را از بین ببرند، باید در عرض 4.5 ساعت از شروع اولین علائم انجام شود. هرچه سریع‌تر تزریق دارو صورت گیرد، بهتر است. درمان سریع و به‌موقع نه تنها شانس بقا را افزایش می‌دهد، بلکه عوارض را نیز کاهش خواهد داد.
تزریق وریدی داروهایی مانند آلتپلاز، درمان استاندارد سکته مغزی ایسکمیک است. این دارو با حل کردن لختهٔ خون که باعث سکته می‌شود، جریان خون را به حالت قبل باز می‌گرداند. درمان داخل عروقی (اندوواسکولار) به‌طور قابل توجهی نتایج را بهبود می‌بخشد و ناتوانی طولانی‌مدت پس از سکته مغزی ایسکمیک را کاهش می‌دهد.
پزشکان یک لوله بلند و نازک (کاتتر) را از طریق شریان در کشالهٔ ران وارد می‌کنند و آن را به مغز می‌رسانند تا TPA (داروهای از بین برندهٔ لخته مانند آلتپلاز) را مستقیماً در جایی که سکته در حال وقوع است، برسانند. بازهٔ زمانی این درمان تا حدودی طولانی‌تر از TPA تزریقی است.
در سکته هموراژیک درمان دارویی برای کنترل خونریزی و کاهش فشار در مغز تجویز می‌شود و درمان اصلی جراحی است. برای مثال، اگر بیمار برای جلوگیری از لخته شدن خون از داروهای رقیق کنندهٔ خون استفاده می‌کند، ممکن است دارو یا تزریق فرآورده‌های خونی برای خنثی کردن اثرات رقیق کننده‌های خون تجویز شود. همچنین ممکن است داروهایی برای کاهش فشار در مغز (فشار داخل جمجمه‌ای)، کاهش فشار خون، جلوگیری از اسپاسم عروق خونی و جلوگیری از تشنج تجویز شود.
از داروهایی نظیر آسپیرین می توان برای پیشگیری از وقوع سکته مغزی استفاده کرد.
درمان غیردارویی
سکته مغزی ایسکمیک
اندارترکتومی کاروتید
شریان‌های کاروتید رگ‌های خونی هستند که در اطراف گردن قرار دارند و به مغز خون‌رسانی می‌کنند. دراین جراحی پلاک‌های مسدود کنندهٔ شریان کاروتید را برداشته و در نتیجه خطر سکته مغزی ایسکمیک کاهش می‌یابد.
آنژیوپلاستی کاروتید و استنت گذاری
در آنژیوپلاستی، جراح یک یک لوله توخالی بلند (کاتتر) را همراه با یک بالون کوچک از طریق شریانی در کشالهٔ ران به شریان‌های کاروتید هدایت می‌کند. سپس بالون باد می‌شود تا شریان باریک‌شده گشاد شود. همچنین می‌توان یک لوله فلزی (استنت) برای کاهش احتمال تنگی مجدد شریان در آن ناحیه قرار داد.
سکته مغزی هموراژیک
جراحی
اگر ناحیهٔ خونریزی زیاد باشد، پزشک ممکن است برای برداشتن خون و کاهش فشار روی مغز، جراحی انجام دهد. همچنین ممکن است از جراحی برای ترمیم مشکلات عروق خونی مرتبط با سکته‌های هموراژیک استفاده شود. روش‌های متعددی برای جراحی وجود دارد که پزشک با توجه به شرایط بیمار تصمیم می‌گیرد که چه انتخابی داشته باشد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
یک رژیم غذایی سالم، خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها مانند فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا، بیماری‌های قلبی-عروقی و چاقی را کاهش می‌دهد. تمام این بیماری‌ها احتمال بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهند. ژنتیک، سابقه سکته مغزی قبلی، سن، جنس، وزن فعلی، توزیع چربی در بدن، عادات غذایی و سطح آمادگی جسمانی نیز بر خطر بروز سکته مغزی تأثیر می‌گذارند. بنابراین، انتخاب یک وعدهٔ غذایی سالم و میان‌وعده می‌تواند به پیشگیری از سکته مغزی کمک کند. در رژیم غذایی می‌توانید موارد زیر را در نظر بگیرید و رعایت کنید:
- غذاهای متنوع بخورید.
- با حفظ تعادل در مقدار کالری مصرفی روزانه، وزن خود را در محدوده‌ٔ سالم نگه دارید.
- مصرف غلات، سبزیجات و میوه‌ها را افزایش دهید.
- غذاهایی را انتخاب کنید که حاوی مقادیر کم‌چربی اشباع‌شده و کلسترول هستند.
- به مقادیر قند محصولاتی که مصرف می‌کنید، دقت کنید. مقدار این قند‌ها باید کم تا متوسط باشند.
- به مقدار نمک موجود در محصولات توجه کنید. مقدار نمک مصرفی باید در محدوده‌ٔ سالم باشد.
مکمل‌ها
شواهد علمی کمی دال بر پیشگیری از سکته مغزی با مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها وجود دارد. در حال حاضر مکمل غذایی یا داروی گیاهی تأیید‌شده‌ای به‌منظور درمان یا پیشگیری از سکته مغزی وجود ندارد. بهتراست به جای استفاده از مکمل‌های غذایی مختلف با کنترل فشار خون، کاهش وزن، ورزش، قطع مصرف الکل و نکشیدن سیگار خطر سکته مغزی را تا حد زیادی کاهش دهید. با این حال پزشک ممکن است در کنار رژیم دارویی مصرف یک سری مکمل‌ها را با توجه به شرایط و بیماری‌های زمینه‌ای بیمار در دستور کار خود قرار دهد.
زندگی با سکته مغزی
خودمراقبتی
نکات زیر به شما کمک می‌کند سلامت خود را حفظ کرده و از بروز دوباره‌ی سکته جلوگیری کنید:
دیابت خود را کنترل کنید
به‌عنوان مثال دیابت خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش می‌دهد. در صورت افزایش قند خون یا ابتلا به دیابت، قند خون خود را کنترل کنید. داروهای تجویزشده را طبق دستور پزشک مصرف کنید و قند خون را طبق دستورالعمل اندازه‌گیری و پایش کنید.
فشار خون خود را کنترل کنید
فشار خون بالا خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهد. برای کنترل فشار خون رژیم غذایی و رژیم دارویی خود را رعایت کنید.
کلسترول و چربی‌های اشباع شده را در رژیم غذایی خود کاهش دهید
در صورتی که نمی توانید کلسترول خود را تنها از طریق تغییرات رژیم غذایی کنترل کنید، پزشک ممکن است داروهای کاهش دهندهٔ کلسترول را تجویز کند.
از محصولات حاوی نیکوتین یا داروهای غیرقانونی استفاده نکنید
نیکوتین و سایر مواد شیمیایی موجود در سیگار باعث آسیب عروق خونی می‌شوند. نیکوتین و داروهای غیرقانونی هر دو خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش می‌دهند. اگر در حال حاضر سیگار می‌کشید یا مواد مخدر مصرف می‌کنید، برای ترک آن از پزشک کمک بخواهید. سیگارهای برقی یا تنباکو بدون دود نیز حاوی نیکوتین هستند؛ قبل از مصرف این محصولات با پزشک مشورت کنید.
وزن خود را در محدوده‌ٔ سالم حفظ کنید
در صورتی اضافه وزن دارید، با کمک پزشک یک برنامهٔ کاهش وزن تنظیم کنید.
استرس خود را کنترل کنید
استرس باعث افزایش فشار خون می‌شود و کنترل استرس و غلبه بر آن مؤثر است.
مصرف داروهایی که از سکته مجدد جلوگیری می‌کنند
اگرسابقهٔ سکته مغزی ایسکمیک یا حملهٔ ایسکمی گذرا (TIA ) داشته‌اید، پزشک ممکن است داروهایی برای کمک به کاهش خطر ابتلا‌ی مجدد به سکته را توصیه کند. این داروها شامل داروهای ضد پلاکت و داروهای ضد انعقاد هستند. رایج‌ترین داروی ضد پلاکتی که استفاده می‌شود آسپرین است. پزشک می‌تواند به شما در تعیین دوز مناسب آسپرین کمک کند. اگر نمی‌توانید آسپرین مصرف کنید، پزشک ممکن است داروهای دیگری مانند کلوپیدوگرل را تجویز کند.
داروهای ضد انعقاد نیز لخته شدن خون را کاهش می‌دهند. وارفارین از داروهای این دسته است. لازم به ذکر است که وارفارین یک داروی قوی رقیق کننده خون است، بنابراین باید آن را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید و مراقب عوارض جانبی آن باشید. همچنین برای نظارت بر اثرات وارفارین باید آزمایش خون به‌طور منظم انجام دهید.
داروهای جدیدتر رقیق کنندهٔ خون نیزبرای جلوگیری از سکته مغزی در افرادی که در معرض خطر بالایی هستند، در دسترس است. این داروها شامل ریواروکسابان، آپیکسابان و… هستند که با ریسک کمتر از لحاظ خونریزی در مقایسه با وارفارین همراه هستند اما هزینهٔ بالاتری دارد.
محیط زندگی خود را ایمن کنید
هر چیزی را که باعث افتادن شما می‌شود، مهار کنید همچنین عصا یا واکر به شما کمک می‌کند تا هنگام راه‌رفتن تعادل خود را حفظ کنید.
توانبخشی
سکته مغزی از شایع‌ترین علت‌های ناتوانی در بزرگسالان است. توانبخشی می‌تواند به بیماران سکته مغزی کمک کند که بخشی یا تمام عملکردهای آسیب‌دیدهٔ ناشی از سکته مغزی را بازیابند. توانبخشی می‌تواند شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و کاردرمانی باشد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند مهارت‌ها و توانایی‌های حرکتی را که به‌دلیل سکته از دست داده‌اید، دوباره یاد بگیرید.
کاردرمانی
کاردرمانی شامل تمرین‌هایی برای آموزش بیمار برای انجام فعالیت‌های روزمره مانند غذا خوردن، آشامیدن، نوشیدن، لباس پوشیدن، استحمام، آشپزی، خواندن، نوشتن و استفاده از توالت است.
گفتاردرمانی
گفتاردرمانی به بیمار برای بهبود اختلال تکلم ناشی از سکته مغزی کمک می‌کند.
ورزش
ورزش‌های هوازی از بسیاری جهات خطر سکته مغزی را کاهش می‌دهد. ورزش می‌تواند فشار خون را کاهش دهد و سلامت کلی رگ‌های خونی و قلب را بهبود بخشد؛ همچنین به کاهش وزن، کنترل دیابت و کاهش استرس کمک می‌کند.
سعی کنید حداقل ۲ ساعت و نیم در هفته ورزش با شدت متوسط داشته باشید. برای انجام این کار می‌توانید 30 دقیقه در روز و حداقل 5 روز در هفته فعالیت بدنی داشته باشید. برنامهٔ ورزشی خود را به‌آرامی شروع کنید و به‌تدریج پیش ببرید. فعالیت بدنی با شدت متوسط برای اکثر افراد بی‌خطر است، اما همیشه پیش از شروع یک برنامهٔ ورزشی ، باید با پزشک خود مشورت کنید. حتی ورزش با شدت کم، اگر به‌صورت روزانه انجام شود، فواید سلامتی بسیاری در بلند‌مدت دارد و خطر بروز مشکلات قلبی را که منجر به سکته مغزی می‌شوند، کاهش می‌دهد.
ورزش با شدت کم، خطر آسیب کمتری نیز دارد و برای افرادی که محدودیت دارند توصیه می‌شود. برخی از فعالیت‌های ورزشی با شدت کم عبارتند از: پیاده روی، انجام کارهای خانه، رقصیدن و… لازم به ذکر است بیمارانی که دچار سکته مغزی شده‌اند، باید فعالیت ورزشی خود را مطابق با اصول و دستورالعمل پزشک و فیزیوتراپیست ادامه دهند.
سلامت روان
سکته مغزی، مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مغز، رفتار و احساسات ما را کنترل می‌کند. برخی از بیماران فراموشی، بی‌دقتی یا سردرگمی را تجربه می‌کنند. احساس خشم، اضطراب یا افسردگی نیز رایج است در واقع سکته مغزی اتفاقی است که زندگی را تغییر می‌دهد و می‌تواند بر سلامت عاطفی شما به اندازهٔ عملکرد فیزیکی شما تأثیر بگذارد. ممکن است گاهی اوقات احساس درماندگی، ناامیدی و بی‌تفاوتی کنید؛ همچنین ممکن است تغییرات خلقی و میل جنسی کمتری داشته باشید. در حقیقت، از مهم‌ترین اثرات سوء سکته مغزی روی سلامت روان بیماران، افسردگی است.
حفظ عزت نفس و ارتباط با دیگران تاثیر به‌سزایی در بهبودی شما دارد. چندین استراتژی ممکن است به شما در این زمینه کمک کند؛ ازجمله:
به خودتان سخت نگیرید و بپذیرید که بهبود فیزیکی و عاطفی نیازمند تلاش و گذشت زمان است. حتی تغییرات کوچک به سمت بهبودی و پیشرفت خود را جشن بگیرید و البته زمانی را برای استراحت نیز در نظر بگیرید.
ملاقات با افرادی که با سکته مغزی کنار می‌آیند به شما این امکان را می‌دهد که تجربیات خود را به اشتراک بگذارید، اطلاعات را تبادل کنید و دوستی‌های جدید شکل دهید.
از دوستان و خانوادهٔ خود درخواست کمک کنید. اطرافیان شما ممکن است بخواهند به شما کمک کنند اما ندانند که چگونه می توانند شما را یاری کنند؛ درخواست های خود را به صورت شفاف با آن ها خود مطرح کنید.
در صورتی که علائم افسردگی دارید، بهتر است هرچه سریع‌تر به یک مشاور روانشناس یا متخصص روانپزشک مراجعه کنید. علائم افسردگی شامل غم و اندوه شدید، پرهیز از تعاملات اجتماعی با خانواده یا دوستان، علاقه نداشتن به انجام کارهایی که زمانی از آن‌ها لذت می‌بردید، اختلال در خواب، کاهش سطح انرژی، تغییر در عادات غذایی، افزایش یا کاهش وزن ناگهانی و… است.
